Дизентерия

1. Аурудың пайда болуының себептері
2. Жұқтыру процесі
3. Дизентерия түрлері
4. Симптомдары
5. Диагностикасы
6. Шигеллезды қалай емдеу керек
7. Дизентерия кезінде тамақтану
8. Дизентерияны қалай жұқтырмауға болады

Дизентерия – ішекті зақымдайтын инфекциялық ауру. Аурудың амебалық және бактериялық түрлері бар. Бірінші түрі (оны амебиаз деп те атайды) орыс ғалымы Ф.А. Леш алғаш рет амебаларды тапқаннан кейін бөлінді. Негізінен, бұл ауру ыстық климаты бар елдер үшін тән (Мексика, Үндістан және т.б.), сондықтан біздің елімізде бұл өте аз кездеседі. Екінші түрі – бактериялық дизентерия немесе шигеллез. Өз атауын шигеллаларды – аурудың қоздырғыштарын тапқан Жапония ғалымы Кийоши Шига атынан алды.

Дизентерия уақтылы тануды және тиісті емдеуді талап етеді, сондықтан аурудың қалай пайда болғанын және оның белгілері қандай екенін білу маңызды.

Аурудың пайда болуының себептері

Дизентерияны қозғалыссыз таяқша түріндегі бактерия болып табылатын шигелла туғызады.

Ғылымда осы бактериялардың төрт түрі белгілі және олардың барлығы шигеллездің жұғуына әкеледі: Shigella dysenteriae, ол бірнеше түрге бөлінеді, Shigella flexneri, Shigella boydii және Shigella sonnei. Осы түрлердің біріншісі адамның тініне экзотоксин бөледі, ол тек ішекті ғана емес, сонымен қатар жүйке жүйесін де зақымдайды. Сондықтан осы қоздырғыш туғызған шигеллез ең ауыр ағымымен сипатталады.

Шигеллалар бактерияға қарсы дәрі-дәрмектерге оңай бейімделеді және емдеудің дәстүрлі әдістеріне жеңілдікпен берілмейді. Егер қолайлы жағдайлар болса, олар ұзақ уақыт бойы ауру тудырғыш қасиеттерін таныта алады.

Шигеллалардың аурудың ауыр түрлерін тудыратын ерекшеліктері:

• ішек жасушаларының ішіне ену және онда көбею қабілеті;
• осы бактериялармен антибиотиктерге ұқсайтын және қалыпты микрофлораға зиян келтіретін заттарды бөлуі;
• тоқ ішектің қабырғасындағы дәнекер тінді бұзатын ферменттердің бөлінуі.

Жұқтыру процесі

Дизентериямен көбінде 2-ден бастап 7 жасқа дейін, балабақшаларға немесе мектепке баратын балалар ауырады. Ересектерде дизентерияның белгілері аурудың барлық жағдайларының 30 - 40% кездеседі.

Ауру нәжісті-ауыз арқылы жолмен беріледі. Инфекцияның науқастан сау адамға жұғуы көбінесе ауру қоздырғышы түскен қоластындағы заттар, тамақ және сұйықтық арқылы беріледі.

Ықтимал көздері:

• Онда айқын көрінетін дизентерия байқалатын емделуші, немесе созылмалы дизентериямен ауыратын адам.
• Реконвалесцент – бұрын дизентерияның жіті түріне шалдыққан, бірақ қазір сауығып келе жатқан адам.
• Бактериятасымалдағыш – бұл ас қорыту жолында бактериялар көбейетін адам, бірақ өзінде дизентерияның белгілері жоқ.

Бактериялар ағзадан тек қана нәжіс арқылы бөлінеді, және аурудың жіті түріне ие емделуші әсіресе жұқтырушы болып табылады. Қоздырғышты тасымалдау, әсіресе ауылдық жерлерде, шыбындардың аяқтары арқылы мүмкін.

Шигеллаларды жұқтыру жолдары:

• Тамақ арқылы – жеткіліксіз өңдеуге ұшыраған өнімдерді тұтыну кезінде (шигелла Зонне осылай таралады); сүт, ет, көкөністер, жидектер, жемістер, салаттар, шұжық қауіпті;
• Су арқылы – ластанған су қоймаларынан суды тұтыну кезінде (Флекснер шигелласы).
• Байланыстық-тұрмыстық жолмен – егер адам жұқтырылған заттарға қол тигізіп, осыдан кейін қолды жумай, аузына апарса немесе тамақты алса, сондай-ақ балаларда да осылай.

Дизентерия түрлері

Шигеллездың жіті (2 аптаға дейін) және ұзаққа созылған (1 айға дейін) түрлерін айырады. Екі түрінде де инкубациялау кезеңі екі сағаттан бес күнге дейін созылады. Аурудың созылмалы ағымы қазір дерлік кездеспейді.

Симптомдары

Дизентерия у взрослых обычно проявляется признаками кишечной инфекции.

Дизентерияның симптомдары:

• жоғары температура;
• улану симптомдары;
• іштегі ауырсыну;
• диарея;
• жүрек айнуы;
• құсу;
• ағзадағы сұйықтықты жоғалту.

Дизентерияның орташа ауыр ағымы кезінде бұл симптомдар анық көрінеді. Аурудың алғашқы белгілері – әлсіздік пен қалтырау, сондай-ақ іштің қатты ауыруы. Шырыш немесе қан араласқан диарея байқалады, дәретханаға барғысы келу күніне 20 ретке дейін сезілуі мүмкін. Аурудың дамуының алғашқы 2 күнінде, әдетте, нәжістің жиілігі артады. Сондай-ақ температураның 39 °C-ға дейін көтерілуі және бас ауыруы орын алуы мүмкін. 2-5 тәуліктен кейін температура әдетте қалпына келеді.

Емделушілердің көбісінде іштің ауыруы ұзақ уақытқа созылады, ал кейде ол бір минутқа да әлсіремейді. Әдетте ауырсыну сол жақтың төменгі бөлігінде сезіледі, бірақ осы аймақтың айналасы да мазалауы мүмкін. Көбінесе науқастар іштің кебуіне шағымданады.

Дизентерияның ауыр түрі өте жылдам дамиды. Сұйық нәжістен басқа, жүрек айнуы, құсу, қан қысымының төмендеуі және демікпе жиі мазалайды. Аурудың бұл түрі кейде бір жарым айға дейін созылады. Дұрыс емдеу болмаған кезде, жіті дизентерия созылмалы зақымдану түріне айналады.

Балалардағы симптомдар

Балалардағы дизентерия сұр немесе жасыл түсті шырыштың бөліктері пайда болған мол нәжістен басталады. Баланың ағзасы күшті сусызданудан зардап шегеді, ал егер сіз шырышты қабықтардың құрғақтығын байқасаңыз, онда сұйықтықты жоғалту дәрежесі шектіге жақындап келеді. Баланың жас шамасы қаншалықты кішкентай болса, дизентерияның симптомдары, соның ішінде сусыздану соншалықты қауіпті екенін ескеру маңызды.

Дизентерияның ерекше ауыр түрі кезінде балаларда жүрек-қан тамыр жетіспеушілігі, сіңір тартылу және естің бұзылуы байқалуы мүмкін. Осындай симптомдар кезінде шұғыл ауруханаға жатқызу қажет.

Емшектегі балалардағы симптомдар

Бір жасқа толмаған балаларда ауру өте сирек тіркеледі. Ауру кенеттен пайда болады, бірақ бірнеше күн бойы баяу дамиды. Әдетте уланудың белгілері басым болып келеді – тамақтанудан бас тарту, жылау, безгек, ал нәжістің өзгерулері анағұрлым айқын емес. Нәжістің құрамында шырыш, жасыл түсті қоспалар болады, 2-3 күн өткеннен кейін оларда мезгіл-мезгіл қан пайда болады. Іш кеуіп іседі, перистальтика естіледі. Дефекация кезінде бала жылайды, оның беті қызарады. Сусыздануға әкеліп соғатын лоқсу немесе құсу орын алуы мүмкін.

Көбінесе, бұл жағдайда басқа вирустық және бактериялық инфекциялар қосылады, бұл сауығуды кешеуілдетеді. Сондықтан, бір жастан кіші балаларда дизентерияны емдеуді үй жағдайында, ал ауыр жағдайларда – инфекциялық стационардың боксында жүргізу қажет.

Диагностикасы

Дизентерияны зертханада диагностикалау үшін нәжістің бактериологиялық себіндісі жүзеге асырылады. Осындай тексеру үш рет жасалады, бірақ оның нәтижелері бір аптадан кейін ғана қолжетімді болады, сондықтан оны жедел сынақ ретінде пайдаланбайды.

Аурудың анықталуын жеделдету үшін иммунологиялық әдістерді қолданып, нәжіс пен қандағы дизентериялық таяқша мен уыттарға қарсы антиденелер анықталады. Бактериялардың өздерінің генетикалық материалдарының болуы полимеразалық-тізбекті реакция әдісі арқылы ішектің құрамында анықталады.

Ақыр соңында, аурудың ауырлығын бағалау үшін копрограмма немесе нәжіс талдауы тағайындалады. Шырыш пен эритроциттердің болуы және лейкоциттер санының артуы ішектің шырышты қабығының тұтастығы бұзылуының, қабыну процесінің дамуының белгісі болып табылады.

Шигеллезды қалай емдеу керек

Ересектер мен балаларда дизентерияны емдеу тамақтануды ұйымдастырудан басталады. Алғашқы 3 күнде қабылданатын тағамның мөлшерін азайту ұсынылады. Оны науқасқа күніне 6 рет жылы күйінде береді. Хал-күйінің жақсаруынан кейін диетаны кеңейтеді.

• Аурудың алғашқы белгілері пайда болған кезден-ақ мүмкіндігінше тезірек энтеросорбенттерді тағайындау қажет. Оларды толық сауыққанша қабылдау керек.

Дизентерия кезінде көрсетілген тиімді энтеросорбенттердің бірі - Фильтрум. Ол таблетка түріндегі қолданудың ыңғайлы нысанына ие және құрамында табиғи зат лигнин бар. Фильтрум уыттар мен ауру тудырғыш бактерияларды байланыстырып, ішектен шығарады.

Фильтрумды науқастарға бір жастан бастап тағайындауға болады. Дозасын дәрігер анықтайды. Таблеткаларды тамақтанудан бір сағат бұрын, сумен ішіп, 2 - 3 апта ішінде қабылдау қажет. Дәрі іс жүзінде қауіпсіз, тек кейбір науқастарда іштің кебуін тудырады. Оны дәріханаларда рецептсіз сатады. Лактофильтрумды басқа дәрілермен емделу кезінде, кез-келген дәріні қабылдағаннан кейін бір сағаттан ерте емес, қабылдауға болады.

• Науқаста сусыздану белгілері болса, көп мөлшерде сусын, тұзды ерітінділер ішу түрінде регидратация тағайындалады, ал қажет болған жағдайда - сұйықтықты күре тамырдың ішіне тамшылатып енгізеді.
• Ас қорыту функциясын қалпына келтіру үшін ферменттік заттар көрсетілген, мысалы, Микразим.

Дизентерияның ауыр жағдайларында дәрігер пенициллиндер, нитрофурандар, аминогликозидтер және т.б. тобынан антибиотиктерді тағайындайды. Курстың ұзақтығы 7 күнді құрайды. Пробиотиктер мен иммуномодуляциялық заттарды кешенді қабылдау көрсетілген.

Егер антибиотиктер курсын өткізгеннен кейін нәжістен шигеллалардың бөлінуі жалғасса, науқасқа дизентериялық бактериофагпен емдеуді тағайындайды.

Кез келген жағдайда, дизентерияны өздігінен емдеуге жол берілмейтінін білу маңызды. Аурудың пайда болуының аз ғана симптомдары кезінде-ақ бірден дәрігерге хабарласыңыз.

Дизентерия кезінде тамақтану

Дизентерияны емдеу бағдарламасы тармақтарының бірі – сауатты диета. Диарея кезінде майлар мен көмірсуларды тұтынуды ақуыздар пайдасына шектеңіз, ас қорыту жолын тітіркендіретін кез келген өнімдерден бас тартыңыз. Сондай-ақ, газдың пайда болуына себеп болатын тағамдарды жеуге болмайды.

Ұсынылатын өнімдер:

• кептірілген бидай наны (майдалап туралған және жеңіл қуырылған);
• майлы емес сорпасымен күріш немесе ұнтақ жармадан жасалған көжелер;
• майлы емес пісірілген ет, сондай-ақ құс еті немесе балық;
• майлылығы төмен жаңа дайындалған сүзбе;
• шала пісірілген жұмыртқалар (тәулігіне 2 данадан артық емес);
• суға пісірілген сұлы, қарақұмық немесе күріш;
• көкөністер – тек пісірілген немесе көжедегі.

Тамаққа тұтынуға тыйым салынады:

• нан және пісірілген нан өнімдері;
• майлы сорпа;
• майлы ет және балық өнімдері, шұжық өнімдері;
• тұздалған балық, консервіленген өнімдер;
• сүт өнімдері;
• ұзақ қайнатылған және қуырылған жұмыртқа;
• тары, ұнтақталған арпа және аршылған арпа ботқалары;
• макарон өнімдері;
• бұршақ тұқымдастар;
• шикі көкөністер мен жемістер, компот;
• газы бар сусындар мен суық сусын;
• уылжыған жемістер мен езілген жидек;
• тәттілер.

Дизентерияны қалай жұқтырмауға болады

Шигеллезді жұқтырудан қорғану үшін жеке гигиена ережелерін қатаң сақтаңыз, әсіресе қоғамдық орындарда:

• Тамақ ішу алдында және дәретханаға барғаннан кейін қолыңызды жуыңыз.
• Егер сіздің кішкентай балаларыңыз болса, олардың мінез-құлқын мұқият бақылап, гигиеналық ережелерді ұстануды алдын ала үйретіңіз.
• Тамақ өнімдерін дұрыс сақтап, тағамды дұрыс дайындаңыз.
• Егер сіз дизентериямен ауырған науқасқа күтім жасасаңыз, оның төсегі мен дәретханасын дезинфекциялаңыз және науқаспен әр байланыста болғаннан кейін қолыңызды мұқият жуыңыз.
• Дизентериямен ауырған балалар, олардың нәжісінде аурудың қоздырғышының жоқтығы расталмағанша балабақшаға және мектепте бармауы керек.
• Қоғамдық тамақтандыру мекемелерінің қызметкерлері толық сауыққанға дейін жұмыс орнында болмауы керек.

Аурудан кейін қоздырғыштың белгілі бір түріне иммунитет пайда болады, бірақ ол тұрақсыз және бірнеше ай бойы сақталады. Алайда, тіпті осы уақыт ішінде, шигелланың басқа түрін жұқтыру мүмкін. Сондықтан балалар мен ересектерге дизентерияны жұқтырмауға профилактика көмектеседі.

Маңызды: қолдану алдында нұсқаулықпен танысыңыз немесе емдеуші дәрігеріңізден кеңес алыңыз.