Фильтрум / Пайдалы материалдар / Баланың іш өтуі

Баланың іш өтуі

Іш өту туралы айтқан кезде
Кішкентай балалардың іші неліктен өтеді
Іш өту түрлері
Балалардың іш өтуінің негізгі себептері
Мұны қалай байқауға болады
Балалардың іш өтуін қалай дұрыс емдеуге болады
Дәрігердің шұғыл кеңесі қандай кезде қажет?

Іш өту – әр түрлі жастағы балалардың денсаулығымен байланысты ең кең таралған мәселелердің бірі және ата-аналар бұл мәселемен бала өмірінің алғашқы кездерінде жиі кездеседі. Осы күйді белгілеу үшін медицинада «диарея» терминін қолданады. Бірақ бұл жеке қойылған диагнозы бар өз бетінше патология емес. Бұл көп аурулардың негізгі симптомы болады. Балаларда іштің өтуі өте айқын әрі қауіпті ауру белгілері болып, ата-аналарды педиатрға немесе басқа дәрігерге жолығуға итермелейді. Науқастанған баланың неғұрлым кішкентай болған сайын, оның уақытылы емделуі мен дұрыс препараттарды қабылдауға үлкен мән берілуі тиіс.

Іш өту туралы айтқан кезде

Баланың іш өтуі

Патологиялық тұрғыдан жиілеген сұйық нәжісті іш өту деп атайды. Бұған қоса, диагноз қою үшін қос белгінің болуы маңызды. Егер балада нәжіс шығару тәртібі белгіленген болса (1-2 күнде 1 рет, нәжісті шығара отырып), диареяның диагностикасы қиындық туғызбайды. Тәулігіне 3 және одан көп рет сұйық нәжіс бөлінсе, бұл іш өтудің белгісі болып, оның себептері мен емделе бастау уақытын анықтау қажет.

Егер қалыпты диарея алғашқы алты айлық нәрестеде орын алса, оның ата-анасы әрдайым мұндай бұзылысты уақытылы біле алмайды. Табиғи (емізіп) тамақтандыратын балаларда күніне 10 ретке дейін сұйық нәжіс бөлу қалыпты жағдай болып есептеледі. Мұндай жағдайда диареяны қалай ажыратуға болады? Нәрестелерде іш өтудің диагностикалық өлшемі – нәжіс бөлуді 2 және одан көп мәртеге арттыру.

Неліктен кішкентай балалардың іштері жиі өтеді

Өмірінің алғашқы жылдарында балаларда іш өтуге бейім ішек бұзылыстары үлкен жастағы балаларға, оқушыларға және ересектерге қарағанда жиі болады. Мұны бірнеше факторлармен түсіндіреді:

1-2 жастағы балаларда ферменттік жүйелердің функционалды шикілігі. Оларда барлық қажетті ас қорыту ферменттері қалыптасса да, олардың саны мен белсенділігі тағамның көлемі мен құрамыне үнемі сәйкес келе бермейді. Сонымен бірге, нәрестелерде лактазды жетіспеушілік – лактозаның сүт қантын ыдыратуға жауапты лактаза ферментінің жетіспеушілігі кездеседі. Бұл патология балада инфекциялық диарея басынан өткеннен кейін дамып, сүтті тағамды қабылдағанда іш өтуге бейім тұрақсыз сұйық нәжістің алғышарттарын жасайды.
Ас қорыту жолының жұмысын реттейтін жүйелердің жеткіліксіз дамуы ішектің түрлі бөлімдерінің моторикасындағы дисбалансқа түрткі болады. Бұған қоса, патологиямен емдеуді қажет етпейтін жас нормасы болып есептеледі.
Ішек флорасының дұрыс қалыптаспаған және толық теңгерілмеген құрамы. Жаңа туылған перзенттің ішегі залалсыз болып, өмірінің алғашы сағатынан бастап түрлі микроорганизмдерімен біртіндеп тола бастайды. Қалыпты бактериялық микрофлора кейбір қоректік заттарды ыдыратуға көмектеседі, В тобындағы дәрумендерді жасайды және жалпы барлық асқазан-ішек жолының дұрыс жұмыс істеуіне ықпал етеді. Бірақ, балаларда ішек саңылауында аса көп шартты патогенді бактериялар мен саңырауқұлақшалар көбейе бастайды. Мұны дисбактериоз деп атайды. Бұл ішек бұзылыстарымен бірге балада инфекциялық іш өту қаупін арттырады.
Ішектегі сіңіретін беттің артқан ауданымен (ересектермен салыстырғанда). Сондықтан, аспен келіп түсетін және ауру тудырғыш бактериялармен жасалатын уыттар тез сіңіріліп, ас қорыту жолының жұмысына кері әсерін тигізеді.

Жасы өскен сайын балалар ішек бұзылыстарына аз бейім болады, ал 5 жас және одан үлкен жастағы баланың іш өтуі әдетте уланумен және ішек инфекцияларымен байланысты болады.

Диарея түрлері

Диареяның клиникалық жіктелуі бірнеше белгілерді ескереді:

Ішек бұзылыстарының ұзақтығы. Жіті (2 аптаға дейін), ұзаққа созылған (14 күннен көп және 2-3 айға дейін) және созылмалы (3 айдан көп) диарея деп бөлінеді.
Диарея деңгейі. Ол жеңіл, жартылай ауыр, ауыр болуы мүмкін. Бұл баланың іш өту жиілігімен және көп мөлшерде болуымен, жалпы жағдайымен және қосымша симптомдарымен анықталады.
Себепті факторы. Диарея инфекциялық және инфекциялық емес болады.

Нәжісті сұйылту мен жиілетуге түрлі факторлар түрткі болуы мүмкін. Бірақ олардың әрекетін 5 (бес) маңызды патогенетикалық механизмдерге орнатуға болады: секреторлы, осмолярлы, экссудативті, гиперкинетикалық, гипокинетикалық. Соңғы екі түрін диареяның моторлы механизмі туралы айтқанда біріктіреді.

Ішек бұызыластырының механизмі	Немен байланысты	Диарея түрі
Ішек саңылауына электролиттер мен судың гиперсекрециясымен байланысты секреторлы түрі	Бактериалды және басқа уыттардың, вирустардың, артық өт қышқылының және кейбір биологиялық белсенді заттардың әсерімен энтероциттер жұмысының бұзылуы (ішектің шырышты қабатының жасушалары).	Мол, сулы, ауыртпайтын бөлінулер (сулы диарея).
Көп мөлшерде су мен электролиттерді тартатын осмолярлығы аса жоғары заттардың ішек саңылауында жиналуымен байланысты осмолярлы түрі.	Ферменттердің жетіспеушілігі немесе олардың азайған белсенділігі аясында тағамды қорыту мен сіңірудің бұзылуы. Осмолярлығы аса жоғары заттардың келіп түсуі осындай диареяның себебі болуы сирек кездеседі (мысалы, лактулоза).	Дұрыс қорытылмаған тағам қалдықтары көп мөлшердегі нәжіс (полифекалия түріндегі диарея). Ішек бұзылыстары тұтынатын тағамның мөлшері мен құрамына байланысты, ал аш қалу іш өтуді толық жоя алады.
Экссудативті тип, мұнда ішек саңылауына судың аса көп мөлшерде шығуы шырышты қабаттың көптеген эрозивті-жара ақауларының пайда болуымен немесе лимфа қысымының артуымен байланысты.	Кейбір инфекциялық агенттердің әсерімен ішек қабырғасының ісінуі немесе оның бұзылуы.	Сұйық, орташа, қан қоспасы, шырышы мен ауыртатын нәжіс.
Гиперкинетикалық тип, құрамын тез шығаратын ішектің күшейтілген моторикасын сипаттайды	Нейрогенді реттеудің бұзылуы, жігерлендіруші әсері бар биологиялық белсенді заттардың аса жоғары мөлшері.	Жиі, сұйық, бірақ, аз мөлшердегі нәжісі, бос дәретке шақыртып, түйіндеп ауыртады
Гипокинетикалық тип – балаларда өте сирек кездеседі. Судың гиперсекрециясы жалғанатын ішек жолымен тағам ботқасының баяу қозғалуымен сипатталады.	Ауыр жүйелі аурулар (склеродермия, амилоидоз) немесе күрделі қант диабеті аясында ішек жұмысының нервпен реттеудегі бұзылыстар.	Қалыпты, сұйытылған, тұтқыр, іркілген, аз мөлшердегі нәжіс

Балаларда іш өтудің негізгі себептері

Кішкентай балалардың барлық іш өту түрлерін инфекциялық және инфекциялық емес деп бөлуге болады.

Инфекциялық іш өту	Инфекциялық емес іш өту
Шартты-патогенді бактериялық флора (стрептококктар, стафилококктар, ішек таяқшасы және басқалары). Олардың мекендерінің артық өсуі негізінде антибиотиктерді қабылдағаннан кейін ішек микрофлорасының (дисбактериозбен) дисбалансымен байланысты.	Осмолярлығы жоғары азық-түліктің ішекте жиналуымен қорек заттардың дұрыс қорытпауына түрткі болатын ферменттік жетіспеушілік. Балалардың жасында мыналарға үлкен мән беріледі: 1. Лактазды жетіспеушілік; 2. Целиакия; 3. Стеатореяның қалыптасуымен (майлы нәжіс) қорытудың бұзылуы. Бұл липазаның азайтылған мөлшерімен (майды ыдырататын фермент) және өттің бөлетін бұзылыстармен байланысты. Мұнда қалыпты сөл шығаратын ферменттердің тапшылығымен жалғасатын артық ас қабылдауды жатқызуға болады.
Ауру тудыртатын бактериялар (тырысқақ вибрионы, сальмонеллалар, эшерихия, стафилококктардың патогенді формалары, клостридин, иерсиния, кампилобактериялар). Еметін нәрестелер анасынан немесе ауырған ересек адамнан оларды жұқтырады. Күтім жасаған кездегі қателік кезінде. Жасы үлкен балаларда жеке басының гигиенасы ережелерін бұзуы, тағамнан улануы, балалардың ұжымдарында ішек инфекцияларының эпидемиялық ошағы жұқтырудың себебі болады. Бактериялардың ерекше формалары да кездеседі (туберкулездық таяқша). Қуанышымызға орай, қазіргі таңда ішек туберкулезына сирек диагностика қойылады.	Әдеттегі рационды кенеттен ауыстырғанда, басқа климаттық аймаққа тез өткен кезде бейімделу механизмдерінің бұзылуы.
Вирустар: энтеровирусты, ротавирусты және басқа инфекциялар.	Тітіркенген ішек синдромы – функционалды сипаттағы ішек қызметінің созылмалы бұзылуы. Оның симптомдары қайталануға бейім және қандай да бір органикалық (құрылымдық ақаулармен) немесе инфекциялық себептермен байланысты емес. Жағдайдың нашарлауы күйзеліс жағдайларымен және нерв-эмоционалды артық жүктемелермен байланысты.
Ішекте түрлі паразиттік құрттардың (бәсірлердің, аскаридалардың, таспа құрттардың және басқаларының) көбеюімен ішек құрт инвазиялары
Қарапайым (амебалар, лямблиялар).	Инфекцияланбаған тоқ ішек қабырғасының зақымдалуы: Крон ауруы, тән емес жаралы колит, ишемиялық колит (ішекті қанмен қамтамасыз ету бұзылысы аясында).
	Ынталандырушы әсері бар биологиялық белсенді зат бөлетін ерекше ісіктердің болуы (ВИПом, гастрином). Балаларда табанды іш өтудің сирек себептеріне қатысты.
	Жүйелі аурулар (амилоидоз, склеродермия).

Мектепалды және мектеп жасындағы балаларда ересектердегідей диареяның инфекциялық формалары кездеседі. Ал жаңа туылған нәрестелер мен 1-2 жастағы балада іші инфекциялық емес жолмен өтеді немесе дисбактериоз аясында өршиді.

Бұл қалай байқалады

Іш өту кезіндегі нәжіс сұйықтығы әр түрлі: ботқа тәріздіден сулы түріне дейін болады. Бұған қоса нәжіс сұйық болған сайын, оның мөлшері көбейеді. Жалпы бөлінулер сипаты диареяның өршуінің басым болатын механизміне байланысты.

Іш өткен кезде әрдайым көп мөлшерде сұйықтық жоғалады. Бұл түрлі деңгейде сусыздануға алып келеді.

Міне осы бала үшін аурудың ең қауіпті көрінісі болып саналады. Ол бас миы және басқа да маңызды органдары жұмысының, өмір сүруге қауіп төндіретін ауыр бұзылуларға себепкер болуы мүмкін.

Бұған қоса, баланың жасы кішкентай болған сайын сусыздану белгілері тезірек анықталып, арта түседі. Сондықтан, егер нәресте бір айға толған болып, оның іші өтсе, дереу дәрігерге хабарласыңыз.

Іш өткен кезде әдетте қосымша белгілер де пайда болады. Олар анализдерге дейін дәрігерге алдын ала зақымдалған бөлікті және ішек бұзылысының себебін анықтауға жиі көмектеседі:

Іштің ауруы. Олар ішектің түйілуі, тартып сыздатып ауыртатын, қарқынды әрі толғақ тәрізді болуы мүмкін. Көп жағдайларда, олар келесі дәретке отыру алдында күшейеді. Кішкентай балаларда ауру синдромы жанама белгілері бойынша анықталады: баланың аса қозғалыс жайсыздығы мен жылауы, ішін аяқпен қысым ұстауы, кеудесіне қол тигізсе жылауы (астың келіп түсуіне жауап ретінде ішектің белсенділігінің артуымен түсіндіріледі). Бірақ балада іш ауыртпай да өтеді. Мысалы, тітіркенген ішек синдромы немесе функционалды бала диареясы кезінде болуы мүмкін.
Күшейтілген ішектің толқи жиырылуы (ішек қабырғасының жиырылуы), мұны қашықтан естуге және алдыңғы құрсақ қабырғасы арқылы да көруге болады.
Нәжісте патологиялық қоспалардың пайда болуы. Көбінесе, балада шырышты іш өту байқалады. Қанды да (ас қорыту ферменттерінің әсерімен жаңа немесе жартылай өзгертілген), қорытылмаған тағам қалдықтарын байқауға болады.
Аса жоғары газдың пайда болуы (метеоризм), бұл сұйық нәжісті көпіртіп, бөлінулердің қысымын арттырады, ішті кептіріп, анал тесігінен газдардың жиі бөлінуіне түрткіб болады.
Құсу. Біруақытта ішек бұзылыстарымен пайда болуы мүмкін немесе олардың алдында орын алуы мүмкін. Балада құсу мен іштің өтуінің үйлесуі біршама сусыздануды күшейтіп, күйді ауырлатады.
Нәжіс түсінің өзгеруі. Көбінесе ашішекке тән сары реңктер байқалады. Балада жасыл нәжістің болуы бактериялық инфекцияның растайды, бірақ бұл симптомды негізгі әрі біржақты диагностикалық белгіге жатқызуға болмайды.
Температураның артуы. Бұл интоксикация мен ісіну көрінісі болуы мүмкін. Алайда, баланың температурасынсыз іштің өтуі жиі кездеседі. Ішек бұзылысы инфекциялық күйде болса да.

Балалардың іштің өтуін қалай дұрыс емдеу керек

Өз еркімен «ересектер» қобдишасынан антибиотиктер мен препараттарды тағайындаудан бас тартып, кез келген жастағы баланың іш өтуін емдеуді дәрігердің бақылауымен жүзеге асырған жөн.

Баланы іші өткен кезде үйде қандай әрекет жасау қажет?

Бірінші міндет – сусыздануды қаупін азайту керек. Бұл үшін балаға таза немесе газдалмаған минералды су, аз тұз қосылған ерітінділер беру қажет. Сүт пен қышқыл сүт өнімдерін, үйде және фабрикада жасалған шырын өнімдерін, сорпа бермеңіз. Егер кішкентай бала су ішпесе, дәрігердің кеңесі бойынша кейбір жағдайларда морс, қант қосылмаған компот беріңіз. Құсып тастамас үшін ішетін сусын жиі әрі бөлінген күйде, аз мөлшерде беріледі.
Іш өтудің алғашқы күндері емдік мақсатпен аштық жариялаған жөн. Кішкентай нәрестелер ғана мұндай аштық жасамай, олар емшек сүтін ішуін жалғастырады. Оларды қалаған кезінде ғана емізу керек. Егер осыған дейін балаға қосымша тағам берілген болса, одан уақытша бас тартқан жөн. Кейіннен дәрігердің кеңесі бойынша рационды біртіндеп кеңейтеді. Диетаның ұзақтығы жеке анықталады. Баланың іші өткен кезде қандай азық-түлік өнімдерін беру қажет екендігін дәрігер шешуі тиіс.
Басында іш өту ферменттік жетіспеушілікпен байланысты болмаса да, тамақтануды жандандырған кезде ферменттік препараттарды (мысалы, Микразима®) қабылдаған жөн. Себебі, кез келген диареяды ішектің шырышты қабатында микрозақымдаулар пайда болады, ас қорыту бездерінің функционалды белсенділігі азаяды. Ферменттік препараттарды қабылдау ферменттердің тапшылығын өтейді және ішекте қоректік заттарды толық қорытып, сіңіруге көмектеседі. Бұл осмолярлығы жоғары қоспалардың жиналуына жол бермей, сұйықтықтың кемуін азайтады.
Бала құсу, температура мен іш өту белгілерінің болуы көп жағдайларда улану, тағамдық инфекция немесе ішек вирустық инфекциялардың белгісі. Осындай симптом пайда болған кезде энтеросорбенттер (мысалы, Фильтрум®) бере бастаған жөн. Бұл препарат ішек саңылауында ғана әсер етіп, өзінің саңылау бетінде бактериялық және ағзада шығатын уыттарды, ауру тудыратын микроорганизмдерді, артық биологиялық белсенді заттарды сіңіреді. Мұндай емдеу жолы интоксикация мен іш өтуді азайтады.

Маңызды: қолданар алдында нұсқаулықпен танысыңыз немесе емдейтін дәрігермен кеңесіңіз.

Баланың жалпы күйін, оның іш өту симптомдарын, себептерін ескере отырып, дәрігер ғана кез келген дәріні тағайындай алады. Дәріні өз бетінше қабылдау жанама құбылыстардың өршуімен, препаратпен үйлеспейтін немесе науқастың жағдайына байланысты дозаны қате таңдауға байланысты түрлі реакциялар пайда болуымен қауіпті.

Дәрігердің шұғыл кеңес беруі қай кезде қажет?

Кей жағдайларда баланың іш өтуі дереу дәрігерге жолығуды қажет етеді. Бұл ауыр асқынулармен байланысты:

ала өмірінің алғашқы 3 айындағы іш өту, әсіресе, оның емшек сүтінен және/немесе бөтелкедегі сүттен бас тартуы оның ағзасын сусыздандырып, ішкі органдары мен бас миын зақымдайтын ауыр интоксикацияны тудыруы мүмкін.
Кез келген жастағы балада қан белгілері бар іш өту.
Сіңір тартылумен жалғасатын іш өту.
Іш өту кезінде баланың қатты ұйқысының келуі, іс-қимылдарының баяулауы мен бейсана күйі.
Күріш қайнатпасы типі бойынша мол көп реттік сулы диарея. Бұл тырысқақты жұқтыру күдігін туғызады.
Сусыздану, әлсіздік, бұлшықетінің әлсіздігі, терінің құрғауы мен болбырлығы, еңбектің және көз алмасының төмен түсіп кету белгілерінің жылдам пайда болуы мен үздіксіз артуы. 1 жастағы баланың іші өткенде 1 тәулік бойы сусызданады және оның нормасын мол су ішумен әрдайым реттеу мүмкін емес.
Баланың жоғары температурасы мен іш өтуінің үйлесуі әдетте инфекциялық интоксикацияны растайды.

Баланың іш өтуі – жиі әрі кейде зиянды патология. Бірақ, уақытылы әрі сауатты таңдалған емдеу барлық симптомдарды жылдам әрі тез жоюға, ауыр асқынуларды болдырмауға, ас қорыту жолының қалыпты жұмыс істеуіне ықпал етеді.